Πριν από κάποιους μήνες, οι συντάκτες βιβλίου του Atlantic έγραψαν πως επιλέγουν κάθε φορά το επόμενο βιβλίο που θα διαβάσουν. Έγραφαν βλακείες (οι στήλες του βιβλίου στο Atlantic είναι, κατά τη γνώμη μου, πολύ μέτριες) αλλά το θέμα μου φάνηκε ενδιαφέρον.
Πώς επιλέγει ένας βιβλιόφιλος το επόμενο βιβλίο που θα διαβάσει.
Ρώτησα τέσσερις φίλους μου, οι τρεις διαδικτυακοί φίλοι χρόνων, που όμως ξέρω ότι έχουν διαβάσει στ’αλήθεια όλα τα βιβλία για τα οποία μιλάνε και σχολιάζουν. Οι δύο από αυτούς είναι και συγγραφείς.
Άννα Βαρνά, η Annabooklover του θρυλικού μπλογκ «Βιβλία και Ξερό Ψωμί» μου έγραψε τα εξής:
Πώς διαλέγω το επόμενο βιβλίο που θα διαβάσω; Δεν υπάρχει μια απλή γραμμική απάντηση.
Μερικές φορές το ίδιο το βιβλίο μου δίνει πάσα για το επόμενο, ας πούμε θυμάμαι ότι διάβασα τα διηγήματα του Ιβάν Μπούνιν γιατί τα ανέφερε σε ένα βιβλίο της η Σώτη Τριανταφύλλου. Όταν βγαίνω για περπάτημα ακούω κάποιο άλλο βιβλίο, όχι μυθοπλασία συνήθως, και αυτό το έχω διαλέξει επειδή ίσως το ανέφερε κάποιος σχολιαστής ή σχολιάστρια που εκτιμώ ή είναι ένα βιβλίο που έχει σχέση με την επικαιρότητα. Για παράδειγμα όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία ξαναδιάβασα ένα βιβλίο της Applebaum που μιλούσε για την περιοχή αμέσως μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού.
Το ινσταγκραμ ήταν για αρκετό καιρό πηγή έμπνευσης ειδικά για βιβλία σε άλλες γλώσσες αλλά τελευταία το αποφεύγω, νιώθω ότι απευθύνεται περισσότερο στην καταναλώτρια μέσα μου και όχι στην αναγνώστρια.
Τα αγαπημένα μου βιβλία είναι τα βιβλία των βιβλίων που μέσα τους περιέχουν, όπως οι Ρωσικές μπαμπούσκες, αναφορές σε εκατοντάδες αλλά βιβλία, για παράδειγμα ο Πάπυρος της Ιρένε Βαγέχο.
Οι λίστες των μεγάλων εντύπων προς το τέλος της χρονιάς, στις οποίες αφιερώνω πολύ χρόνο, ειδικά των ΝΥΤ και του NPR από την Αμερική, μπορούν να μου δώσουν ιδέες για μήνες. Παρασύρομαι φυσικά και από τις καινούριες γυαλιστερές εκδόσεις και το hype των βραβείων. Από τη διάθεση μου να στηρίξω ανθρώπους που γνωρίζω δικτυακά και βγάζουν ένα βιβλίο. Από τις προτάσεις του Book Journal και των μπλογκ. Αλλά νομίζω ότι τα πιο πολλά βιβλία που αγοράζω προέρχονται από προτάσεις φίλων- βιβλιόφιλων και φυσικά του αγαπημένου μου βιβλιοπωλη. Ας κλείσω με μια ευτυχή σύμπτωση που μου συνέβη παλιά, όταν ταξίδευα περισσότερο : είχα βρεθεί για ένα ΣΚ σε μια ξένη πόλη και έμενα σε ένα διαμέρισμα airbnb, κανονικό σπίτι όμως με τα έπιπλα της οικογένειας, τα αντικείμενα τους και φυσικά τα βιβλία τους. Διάλεξα ένα μικρό βιβλιαράκι με διηγήματα του Τσβάιχ, κάθισα στο μικρό καναπέ και πέρασα ένα απόγευμα απλώς διαβάζοντας το βιβλίο μιας άλλης.
Ο συγγραφέας, ποιητής και μάχιμος εκπαιδευτικός Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος (τα βιβλία του τα βλέπετε εδώ) ένας άνθρωπος που όλη του η διαδικτυακή παρουσία αφορά το βιβλίο, δεν είναι απλώς ένας δεινός αναγνώστης αλλά αντιμετωπίζει τη βιβλιομανία του με χιούμορ και σαρκασμό, μια στάση που σε μένα δημιουργεί ένα ωραίο αίσθημα αλληλεγγύης και συνενοχής. Μου έγραψε, λοιπόν, τα εξής:
Το επόμενο βιβλίο
Έχουν κι οι αναγνώστες τα πάθη και τις αγωνίες τους, κι ας είναι η ανάγνωση μια κατεξοχήν απολαυστική ασχολία. Άλλοτε ο διαθέσιμος χρόνος είναι λίγος, άλλοτε βιοτικές μέριμνες και προσωπικές περιπλοκές μπλοκάρουν την απαραίτητη για την ανάγνωση συγκέντρωση -Πάντοτε, ή ο καιρός νομίζω ότι με λείπει ή η διάθεσις ή η όρεξις, έγραφε ο Δημήτριος Βικέλας ήδη από τον 19ο αιώνα- και σχεδόν ποτέ τα χρήματα και ο χώρος δεν είναι αρκετά για την αγορά καινούργιων βιβλίων. Απ’ όλα αυτά όμως το χειρότερο μαρτύριο για έναν αναγνώστη είναι το άγχος του μπροστά στον όγκο των αδιάβαστων βιβλίων και ο προβληματισμός του για το επόμενο βιβλίο που θα διαβάσει.
Ομολογώ πως καμία από τις δύο αυτές σκοτούρες δεν με ταλαιπωρεί ιδιαιτέρως. Η έννοια του αδιάβαστου βιβλίου δεν υπάρχει στο μυαλό μου· τα βιβλία χωρίζονται για μένα σε δύο κατηγορίες: αυτά στα οποία έχω εύκολη πρόσβαση και όλα τ’ άλλα. Τα πρώτα είτε τα έχω ήδη διαβάσει είτε μπορώ ανά πάσα στιγμή να ξεκινήσω την ανάγνωσή τους· ενώ τα άλλα απλώς δεν επιθυμώ να τα διαβάσω.
Όσο για το επόμενο βιβλίο που θα διαβάσω, έχω από νωρίς στη ζωή μου καταλάβει πως τα βιβλία δεν είναι μια σειρά από βραχάκια μέσα σ’ έναν ορμητικό ποταμό σελίδων, όπου ο αναγνώστης καλείται να πηδάει απ’ το ένα στο άλλο κατόπιν προσεκτικής επιλογής, αλλά είναι ο ίδιος ο ποταμός, αποτελούν ένα συνεχές λέξεων και φράσεων, αφηγήσεων και στοχασμών μες στο οποίο ρίχνομαι και κολυμπώ προς πάσα κατεύθυνση.
Τα αναγνώσματά μου ορίζονται άλλοτε από την επικαιρότητα ή από τη διαφήμιση και άλλοτε από την παραίνεση ενός φίλου ή από κάποια σύμπτωση. Το πιο σύνηθες ωστόσο είναι να οδηγούμαι από το ένα βιβλίο στο επόμενο μέσω αυτών των συχνά αόρατων δια γυμνού οφθαλμού νημάτων που συνδέουν όλα τα πράγματα του κόσμου μεταξύ τους: μια νύξη στο βιβλίο που διαβάζω με φέρνει μπροστά στα ράφια της βιβλιοθήκης μου να κατεβάζω το επόμενο· μια αναφορά από έναν συγγραφέα σε έναν άλλο με οδηγεί στο βιβλιοπωλείο να αναζητήσω τα βιβλία του· ένα ενδιαφέρον θέμα ή μια ιδιαίτερη αφηγηματική ή στιχουργική τεχνική που ανακαλύπτω με σπρώχνει να βρω κι άλλα παρόμοια βιβλία. Και το ποτάμι συνεχίζει να κυλάει.
Ο συγγραφέας και αστροφυσικός Βασίλης Δρόλιας (τα βιβλία του τα βλέπετε εδώ) είναι άλλος ένας δεινός αναγνώστης το γούστο και το κριτήριο του οποίου εμπιστεύομαι άσχετα αν τελικά συμφωνώ μαζί του στις κρίσεις του, μου είπε σχετικά.
Για τον ίδιο λόγο που ένας μαραθωνοδρόμος πρέπει να τρέχει, ένας συγγραφέας πρέπει να διαβάζει. Ο τύπος και το είδος των βιβλίων που διαβάζει, ιδανικά θα πρέπει να είναι όσο πιο ευρύ γίνεται, και να μη περιορίζεται στα βιβλία που ταιριάζουν στο δικό του ύφος ή σε αναγνώσεις που θα έλεγε κανείς ‘εύκολες’ σε σχέση με τα δικά του κείμενα. Η επιλογή του επόμενου βιβλίου όμως, είναι πάντα ένα ιδιαίτερο εμπόδιο που επιλέγω να μην αντιμετωπίζω ως την στιγμή που τελειώνει το προηγούμενο βιβλίο και αρχίζει μια παύση πριν το επόμενο.
Κατ΄ αρχάς έχω έναν άτυπο κανόνα τα τελευταία χρόνια σύμφωνα με τον οποίο εναλλάσσω ένα λογοτεχνικό βιβλίο με ένα non-fiction. M’ αυτό το δεδομένο τα υποψήφια βιβλία κατατάσσονται σε δυο λίστες και η επιλογή προσανατολίζεται σε μια από αυτές. Οι λίστες με τη σειρά τους έχουν βιβλία που μου κέντρισαν την προσοχή σε κάποιο βιβλιοπωλείο, βιβλία που διάβασα κριτική τους στο διαδίκτυο, βιβλία που μου πρότειναν φίλοι (΄αυτό πρέπει να το διαβάσεις΄) και συνήθως κάποια απ΄ τις νέες εκδόσεις. Η επιλογή απ΄ αυτό το σημείο και μετά είναι λίγο – πολύ τυχαία και ορίζεται μάλλον από την αίσθηση της στιγμής, απ’ ότι με κάποια μέθοδο λογικής ή ανάλυσης. Με μια διαφορά όμως: Πολλές φορές μπαίνουν σφήνα σ’ αυτή τη λίστα κλασικά βιβλία ή βιβλία που λειτουργούν σαν comfort blanket και λειτουργούν σαν προστασία ή διαφυγή από όλα όσα μπορεί να συμβαίνουν γύρω μου με απώτατο σκοπό να οδηγήσουν την σκέψη μου σε άλλες εποχές και στιγμές που συνήθως ανήκουν σε ένα άλλο παρελθόν, καλύτερο από το παρόν μου.
Τελικά η επιλογή του επόμενου βιβλίου για μένα είναι περισσότερο «τρέλα» από «μέθοδος», και ο τυχαίος περίπατος αυτής της τρέλας έχει βοηθήσει να ανακαλύψω βιβλία που δε θα διάβαζα υπό φυσιολογικές συνθήκες. Ακριβώς γι’ αυτό δε θα άλλαζα αυτή την τρέλα για κάποια άλλη πιο ορθολογιστική μέθοδο.
Με την Κατερίνα Κολτσίδα γνωρίζομαι πάνω από 30 χρόνια, ήμασταν συμφοιτήτριες, είναι από τους λίγους Αιγυπτιολόγους στην Ελλάδα, πολιτικοποιημένη, βιβλιοφάγος και εξαιρετική μαγείρισσα. Δηλαδή, απολύτως αξιόπιστο άτομο. *χαμογελάκι*.
Μου έγραψε:
Είχα την ευλογία να μεγαλώσω σε μια οικογένεια με μεγάλη βιβλιοθήκη και να κληρονομήσω, φευ, και την τεράστια συλλογή ποίησης της εκλιπούσας αδελφής μου, ενώ έχω την πολυτέλεια να μπορώ να αγοράζω όποιο βιβλίο επιθυμώ. Το αποτέλεσμα είναι να έχω μια πολύ μεγάλη βιβλιοθήκη, με περισσότερα από 10.000 βιβλία, εκ των οποίων κάτι λιγότερο από τα μισά είναι λογοτεχνικά ή δοκίμια. Από αυτά έχω διαβάσει λιγότερα από τα μισά.
Έτσι κάθε τόσο επιλέγω κάποια βιβλία που θέλω να διαβάσω το προσεχές διάστημα. Αυτά είναι πάντα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Διαφορετικά όχι μόνο στο περιεχόμενο, τη γλώσσα και την περίοδο στην οποία αναφέρονται, αλλά ακόμα και στο ειδικό λογοτεχνικό τους βάρος. Έτσι μετά από ένα δύσκολο βιβλιο (και ως δύσκολο δεν εννοώ μόνο κάποιο που θέλει συγκέντρωση στην ανάγνωση, αλλά και κάποιο με βαρύ ή/και ιδιαίτερα στενάχωρο θέμα) επιλέγω ένα που για μένα είναι πιο ελαφρύ ή πιο εύκολο, όπως ένα βικτωριανό της Αusten, ένα αστυνομικό ή ένα βιβλίο με σχετικά ελαφρύ θέμα. Φυσικά, αν μου αρέσει πάρα πολύ ένα βιβλίο, προμηθεύομαι όλα τα βιβλία του συγγραφέα που το έγραψε. Δεν νιώθω βάρος να διαβάσω άμεσα τα βιβλία που αγοράζω, οπότε υπάρχουν βιβλία που έχω διαβάσει και τριάντα χρόνια μετά την αγορά τους.
Για παράδειγμα, τα πρώτα 15 βιβλία που διάβασα φέτος τον Ιανουάριο:
Λιούις Κάρολ, Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων
Δημήτρης Φύσσας, Στρατιώτης του Χριστού
Ναταλία Γκίντσμουργκ, Αγαπητέ μου Μικέλε
Arno Schmidt, Μαύροι καθρέφτες
Αλμπέρ Καμύ, Η πτώση
Μιχαήλ Μπουλγκάκωφ, Σημειώσεις ενός νεαρού γιατρού
Γκυ ντε Μοπασσαν, Ιστορίες αυτοχειρίας
James Baldwin, Το κουαρτέτο του Χάρλεμ
Νόρμαν Σπίνραντ, Οι πράκτορες του χάους
Χρήστος Αστερίου, Ίσλα Μπόα
Anna Seghers, Το τέλος
Ray Bradbury, Ο εικονογραφημένος άνθρωπος
Ζωρζ Μπατάιγ, Ηλιακός πρωκτός
Hans Fallada, Λύκος ανάμεσα σε λύκους
Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, Διηγήματα
Μάργκαρετ Ατγουντ, Η χρονιά της πλημμύρας
Σήμερα είναι η Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου και τα βιβλιοπωλεία όλων των πόλεων διοργανώνουν πολλές εκδηλώσεις με συγγραφείς. Αξίζει να πάτε μια βόλτα, όσοι αντέχετε την «απομυθοποίηση» του προσώπου του συγγραφέα!
Ο Κυριάκος Αθανασιάδης έγραψε για τη σημερινή ημέρα στην Athens Voice και έχει συγκεντρώσει και τις πληροφορίες για όλες τις σχετικές εκδηλώσεις.
Signs and Wonders 